Türkiye’de Ulaşım

Türkiye’de ulaşım konusu AYT coğrafya konularındandır. 12.sınıf coğrafya müfredatı içerisinde işlenmektedir.

Ulaşım; insanın, eşyanın veya bilginin bir yerden bir yere gitmesi, iletilmesi ve taşınması olarak tanımlanır. Başka bir deyişle ulaşım mal ve hizmetlerin bir yerden başka bir yere taşınmasıdır. Ulaşım sistemleri, ülkelerin gelişmişlik düzeyini belirleyen önemli göstergelerdendir. Üretim merkezlerinde üretilen mal ve hizmetlerin, tüketim merkezlerine taşınmasında ulaşım kullanılır. Bu durum ticaretin gelişmesine katkı sağlar.

Türkiye’de Ulaşımı Etkileyen Faktörler

Ülkemizde ulaşımı etkileyen faktörler
Türkiye’de Ulaşımı Etkileyen Faktörler

Türkiye’de ulaşımı etkileyen faktörleri doğal faktörler ve beşeri faktörler olmak üzere ikiye ayrılır. Doğal faktörler: coğrafi konum, yeryüzü şekilleri, iklimdir. Beşeri faktörler: ekonomik faaliyetler, nüfus ve yerleşme, teknolojik gelişmelerdir.

Doğal Faktörler

Coğrafi Konum

Türkiye’de ulaşımı etkileyen coğrafi konum bir ülkenin ekonomik, sosyal ve siyasi özelliklerini belirlemede önemli bir kriterdir. Türkiye, Asya Avrupa ve Afrika kıtalarının birbirine en yakın olduğu yerde olması önemli yolların ülkemizden geçmesine yol açmıştır. Türkiye üç kıtanın birleştiği yerde yer alır ve doğal köprü görevi görür. Bu nedenle geçmişten günümüze kadar önemli yolların kesiştiği kavşak noktası olmuştur.

Anadolu’da farklı dönemlerde farklı ulaşım sistemleri ön plana çıkmış ve dünya ticaretini etkilemiştir. İlk çağ’da Anadolu’da kervan yolları gelişmiş, Ege kıyılarında şehir devletlerinin kurulmasıyla deniz yolları gelişmiş, sanayi devriminden sonra kara yolları demir yolları hava yolları ve boru hatları Anadolu’da önem kazanmıştır.

Yeryüzü Şekilleri

Yer şekillerinin engebeli olması, sıradağların kuzeyde ve güneyde kıyıya paralel uzanması ulaşımı güçleştirmiştir. Ülkemizin yüksek ve engebeli arazi yapısına sahip olması kara yolu ve demir yolu yapım maliyetini yükseltmiştir. Yolların akarsu vadileri, çöküntü alanları, plato yüzeyleri ve su bölümü hatlarını takip etmesine neden olmuştur.

Türkiye’de ulaşımın geliştiği yerler yükseltinin az olduğu ovalar ve alçak platolardır. Kuzey Anadolu Dağları, Toros Dağları, Anadolu’nun yüksek engebeli dağlık yapısı kara yolu ve demir yolu ulaşımını zorlaştırmıştır. Kara yolları ve Demir yolları genellikle doğu – batı doğrultuda uzanan dağ sıralarını takip eder. Kıyıya paralel uzanan dağlar kıyı ile iç kesimler arası ulaşımı zorlaştırmıştır. Bu nedenle Karadeniz ve Akdeniz bölgelerinde kıyı ile iç kesimler arası ulaşım  geçitlerle sağlanmıştır.

Gülek Boğazı: Çukurovayı İç Anadolu’ya bağlar.
Çubuk Geçidi: Antalya’yı Göller Yöresine bağlar
Sertavul Geçidi: Silifkeyi İç Anadoluya bağlar.
Belen Geçidi: Çukurova’yı (Adana) Amik ovasına (Hatay) bağlar.
Zigana (Kalkanlı): Trabzon’u Gümüşhane’ye bağlar.
Kop (Çimen): Bayburt’u Erzurum’a bağlar.
Ecevit (Masruf) Geçidi: Kastamonu ilinde bulunmaktadır. İnebolu’yu Kastamonu’ya bağlar
Ilgaz Dağı Geçidi: Kastamonu ilinde bulunmaktadır. Kastamonu’yu Çankırı’ya bağlar.

İklim

Kar yağışı, sağanak yağmur yağışı, seller, don olayı, aşırı sis, aşırı sıcak ve kurak iklim koşulları Türkiye’de ulaşımı olumsuz yönde etkiler. Türkiye’de ulaşım, iç kesimlerde karasal iklim koşulları kış aylarında sadece kara yolu ulaşımını değil, hava ve demir yolu ulaşımını da etkilemektedir. Olumsuz iklim koşulları kıyılarımızda deniz yolu ulaşımını da olumsuz etkilemektedir. Yağışın bol olduğu Karadeniz bölgesinde görülen heyelan olayları, sel ve taşkınlar ulaşımı güçleştirmektedir.

Beşeri Faktörler

Türkiye’de ulaşımını etkileyen beşeri faktörler: ekonomik faaliyetler, nüfus ve yerleşme, teknolojik gelişmelerdir.  Ülkelerin ekonomik gelişmişliklerinin farklı olması, ulaşım hizmetlerinin kalitesinin farklı olmasına neden olmaktadır. Örneğin dağlık ve engebeli bir ülke olan İsviçre doğal koşulardaki olumsuz durumu; sermaye ve teknolojik imkanlarla ulaşımı kolaylaştırmıştır.

Türkiye’de Ulaşım Sistemlerinin Gelişimi

Cumhuriyet Öncesi Dönemde Demir Yolları

  • Anadolu’da demir yolu yapım çalışmaları 19. yy son dönemlerinde başlamıştır.
  • Başta Almanya ve İngiltere olmak üzere Fransa, İtalya ve Rusya gibi ülkeler farklı çıkar ilişkilerine karşılık ülkemizde demir yollarının gelişmesine katkı sağlamıştır.
  • Bu dönemde demir yollarının toplam uzunluğu 4000 km’yi geçmiştir.
  • Anadolu’da ilk demir yolu İngilizler tarafından İzmir – Aydın arasına 1856 yılında yapılmıştır.

1923 ile 1950 Yıllarını Kapsayan ve Demir Yolunun Ağırlıklı Olduğu Dönem

  • Cumhuriyet öncesinde demir yollarının Anadolu’nun  batısında yoğunlaşırken, cumhuriyet döneminde yapılan yatırımların büyük çoğunluğu Anadolu’nun doğusuna kaydırılmıştır.
  • Cumhuriyet döneminde 1925’te ilk demir yolu kongresinde , demir yolu yapımında doğal kaynaklar, üretim merkezleri ve pazar alanlarının bulunduğu yerlere öncelik tanınmıştır.
  • 1923 ile 1940 yılları arası demir yolu çalışmaları hızlı ilerlemiştir.
  • 1940- 1950 yılları arasında demir yolu ulaşımı durmuştur. Bu duruma sebep olan faktörler: 2.Dünya savaşının ortaya çıkardığı ekonomik durum ve kara yolu ulaşımına ağırlık verilmeye başlanmasıdır.
  • Osmanlı devletinden yaklaşık 18 bin km’lik kara yolu ağı devralınmıştır. 1923 ile 1929 arasında toplam 1500 km kara yolu yapımı gerçekleşmiştir.

1950’den Günümüze Kadar Olan Dönem

  • Bu dönemde Türkiye’de ulaşımında kara yolu ulaşımı demir yolu ulaşımına göre daha fazla gelişmiştir.
  • 1950 yılında Kara Yolları Genel Müdürlüğü kurulmuştur.
  • Ülkemizde otomotiv  sanayisinin gelişmesi, kara yolu taşımacılığının beklenenin üzerinde gelişme göstermesine neden olmuştur.
  • 1950 yıllarında kara yolu ve demir yolunun yolcu taşımacılığındaki payları birbirine yakındır.
  • Günümüzde yolcu taşımacılığının %95’i yük taşımacılığının %90’ı kara yoluyla yapılmaktadır.
  • Bu nedenle Türkiye’de ulaşım sistemleri dengeli bir şekilde gelişmemiştir.
  • Cumhuriyetin ilk dönemlerinde demir yoluna verilen öncelik, 1950 yılından itibaren kara yoluna verilmiştir.
  • 1960 yılında Devlet Planlama Teşkilatının kurulmasıyla planlı ekonomi döneminde de, kara yolu yatırımlarda önceliği korumuştur.
  • 1980 yılından sonra Türkiye’de ulaşımında otoyol yapımına öncelik verilmiştir. Kara yolu yatırımları öncelik yaşanmıştır.

Türkiye’de Ulaşım Sistemleri

Türkiye’de Kara Yolu Ulaşımı

Ülkemizde en yaygın ulaşım sistemidir. Türkiye’de kara yolu ulaşımı ile her yere ulaşılabilmesi, diğer ulaşım sistemlerine göre kara yolu ulaşımının daha fazla tercih edilmesini sağlamıştır. Gerek yolcu gerekse yük taşımacılığında Türkiye’de il sırada yer alır. Güvenli ve maliyet açısından ucuz olmamasına rağmen ülke içinde en gelişmiş ulaşım sistemi olması yük ve yolcu taşımacılığında birinci olmasının en önemli nedenidir.

Kara yollarımız ana şekliyle ülkemizin yüzey şekillerinin uzanış doğrultularını izlemektedirler. Türkiye’de kara yolu ulaşımı trafiği Edirne – İstanbul – Ankara, Bursa – İzmir, Mersin – Adana – Gaziantep ve Samsun – Rize güzergahlarında yoğunluk kazanmıştır.

Osmanlı devletinden kalan 18.350 km kara yolu uzunluğu 1938 yılında 38 800 km ulaşmıştır. 2017 yılına gelindiğinde 2.622 km otoyol 31.067 km devlet yolu ve 33.809 km il yolu olmak üzere toplamda 67498 kara yolu uzunluğu bulunmaktadır.

1970 yılında temeli atılan 30 Ekim 1973 yılında tamamlanıp hizmet etmeye başlayan 15 Temmuz Şehitler (Boğaziçi) Köprüsü Asya ile Avrupayı ilk olarak birbirine bağlayarak Türkiye’de ulaşımının gelişmesine katkı sağlamıştır.

1980 yılından sonra otoyol çalışmaları önem kazanmıştır. 2000 yılından sonra bölünmüş yol çalışmaları başlamıştır. son yıllarda otoyol projelerine önemli ölçüde bütçe ayrılmaktadır. İstanbul – İzmir otoyolu ve Osmangazi köprüsü son yıllarda örnek projelerdendir.

Türkiye'de Ulaşım 1 – Türkiye Kara Yolları Haritası
Türkiye Kara Yolları Haritası

Türkiye’de Demir Yolu Ulaşımı

Türkiye’de demir yolu ulaşımı, gerek yük, gerek yolcu taşımacılığındaki payı kara yolundan sonra ikinci sıradadır. Özellikle ağır sanayinin hammaddenin taşınmasında veya işlenen ürünlerin pazara ulaştırılmasında demir yolu kullanılır.

Şehir içi ve banliyo taşımacılığında metro ve hızlı tren seferleri ekonomik hızlı olduğu için tercih edilir. Demir yolu taşımacılığı kara yoluna göre ucuz ve güvenilirdir; ancak hızlı olmadığından ve her yere demir yolu ile ulaşım imkanı olmadığından yaygın değildir.

2000’li yıllardan sonra Türkiye’de yolcu potansiyeli ve nüfus açısından ülkemizin büyük kentlerinden olan İstanbul, Bursa, Konya, İzmir, Sivas  gibi şehirleri birbirine bağlayacak olan hızlı tren çalışmaları başlatılmıştır. Bu nedenle 2009 yılında  İstanbul – Ankara hızlı tren hattının bir parçası olarak, Ankara – Eskişehir hattı başlamıştır. 2014 yılında Ankara – İstanbul kesintisiz hızlı tren hattı ulaşıma açılmıştır. İstanbul’un iki yakasını deniz altından birleştiren Marmararay Projesi hayata geçirilmiştir.

Türkiye'de Ulaşım 2 – Türkiye Demir Yolları Haritası
Türkiye Demir Yolları Haritası

Türkiye’de Hava Yolu Ulaşımı

Türkiye’de hava yolu ulaşımı yurt içi ve yurt dışı yolcu taşımacılığında  hava yollarının payı gün geçtikçe artmaktadır. Hava yolu ulaşımı büyük ölçüde zamandan tasarruf ve kolaylık sağlar.  Bu ulaşım sistemi pahalı olması sebebiyle yük taşımacılığında ikinci derecede önemlidir.

Türkiye’de ilk sivil havacılık 1933’te küçük ve pervaneli uçaklarla başlamıştır. 1946 – 1947 bazı şehirler arası başlayan yurt içi seferler 1960 yılının başından itibaren modern sayılabilecek uçakların alınmasıyla yurt içi ve yurt dışı uçak seferleri arttırılmıştır. Hava yolu ulaşımında özellikle son 20 yılda çok önemli ilerlemeler kaydedilmiştir. Bu süre içinde düzenli ulaşım sağlanan hava alanı sayısı 16’dan 46’ya, şirket sayısı 17’ye ve yolcu sayısı 100 milyonu geçmiştir.

İç ve dış hat seferlerine açık olan hava meydanlarına hava limanı denirken, sadece iç hat seferlerine açık olan hava meydanlarına hava alanı denir. İstanbul yeni havalimanı, Atatürk havalimanı, Sabiha Gökçen, Ankara Esenboğa, İzmir Adnan Menderes, Adana Şakirpaşa, Muğla Dalaman ve Milas – Bodrum, Antalya Hava limanları ülkemizin en öenmli hava limanlarıdır.

İstanbul Atatürk Havalimanı hava trafiğinde kapasitesinin yetersiz olması nedeniyle, yeni İstanbul Havalimanı Karadeniz sahilinde, Terkos gölüne yakın, Arnavutköy – Göktürk – Çatalca kavşağında 77 km² bir alana yapılmıştır. 2018 yılında ticari, 2019 yılında yolcu uçuşlarına başlamıştır.

Türkiye'de Ulaşım 3 – Türkiye Hava Alanları Haritası
Türkiye Hava Alanları Haritası

Türkiye’de Deniz Yolu Ulaşımı

Türkiye’nin üç tarafının denizlerle çevrili olması, İstanbul ve Çanakkale boğazlarına sahip olması Türkiye’de deniz yolu ulaşımın önemini arttırmıştır. Deniz yolları ile yolcu taşımacılığı kara ve demir yollarının ardından üçüncü sırada yer alır.

Yük ve yolcu trafiği açısından Türkiye’nin en büyük limanı İstanbul limanıdır.  Yük ve boşaltma (ithal) kapasitesi bakımından Türkiye’de birinci sırada yer alır. Yine Marmara Denizi İzmit Körfezinde devlet ve özel sektöre ait bir çok liman bulunmaktadır.

Art bölgesinin genişliği, modern tesisleriyle İzmir limanı ülkemizin en büyük ihracat limanıdır. Mersin limanı yük ve boşaltma kapasitesi bakımından İstanbul limanından sonra ikinci büyük limanımızdır. İhracatta İzmir limanından sonra gelir. Antalya limanı sebze ve meyve ihracatında ve turizm amaçlı kullanılmaktadır. Akdeniz’de diğer önemli limanımız İskenderun limanıdır.

Samsun limanı Orta Karadeniz’de en önemli limanımızdır. Doğu Karadeniz’de en önemli limanımız Trabzon limanıdır. Zigana geçidi limanın iç bölgelerle ulaşımını sağlamıştır. İran’ın diğer ülkeler ile ticaretini sağlayan transit bir limandır. Batı Karadeniz’de taş kömürü taşımacılığının gelişmiş olduğu Zonguldak limanı Karadeniz’in önemli limanlarından bir diğeridir.

Türkiye'de Ulaşım 4 – Türkiye Limanları Haritası
Türkiye Limanları Haritası

Türkiye’de Boru Hatları Ulaşımı

Dünyadaki önemli boru hatları Türkiye çevresinde yoğunlaşmıştır. Türkiye, dünya petrol rezervlerinin en fazla olduğu Orta Doğu ve Hazar bölgeleriyle komşudur. Bu durum enerji taşımacılığında Türkiye’nin Jeopolitik önemini arttırmıştır. Türkiye’de boru hatları ulaşımı, ülkemizi enerji ticaretinin merkezi haline getirmiştir.

Türkiye'de Ulaşım 5 – Türkiyede doğal gaz ve petrol boru hatları haritası
Türkiye’de doğal gaz ve petrol boru hatları haritası

Türkiye içerisinde yer alan petrol boru hatlarımız

Türkiye’de ulaşım konusunda sınırlarımız içinde bulunan petrol boru hatları;

Batman – Dörtyol Petrol Boru Hattı: 1967 Yılında TPAO (Türkiye Petrolleri Anonim Ortaklığı) tarafından Batman sahalarında çıkarılan ham petrolün Batman – Dörtyol arasına döşenen 511 km uzunlukta boru hattı ile taşınmıştır.

Şelmo-Batman Ham Petrol Boru Hattı: Batman Şelmo petrol sahasında çıkarılan ham petrolün Batman Terminaline taşıyan 42 km uzunluğundaki petrol boru hattıdır.

Ceyhan-Kırıkkale Ham Petrol Boru Hattı: 1986 tarihinde Kırıkkale Petrol Rafinerisinin ham petrol ihtiyacını sağlayan 448 km uzunluğundaki petrol boru hattıdır.

Irak-Türkiye Ham Petrol Boru Hattı

Kerkük – Yumurtalık Petrol Boru Hattı olarakta bilinir. 1973 tarihinde iki devletin karşılıklı antlaşmasıyla, 1976 yılında Irak’ın Kerkük ve diğer petrol üretim sahalarında üretilen ham petrolün Yumurtalık deniz terminaline ulaştırılması amacıyla inşa edilen 986 km uzunluğundaki boru hattıdır. 1987 yılında aynı güzergah üzerinde ikinci bir boru hattı daha inşa edilmiştir.

Bakü – Tiflis – Ceyhan Ham Petrol Boru Hattı (BTC)

Azerbaycan ve Hazar Bölgesi’nde üretilecek petrolün Azerbaycan – Gürcistan üzerinden Türkiye’de Adana Ceyhan’a buradan da dünya pazarlarına taşınması amaçlanmıştır. Boru hattının uzunluğu: 1.076 km’si ülkemizde olmak üzere toplam 1.760 km’dir. 2006 yılında Bakü’den Ceyhan’a petrol nakline başlanmıştır.

Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi (TANAP)Türkiye'de Ulaşım 6 – Trans Anadolu Doğal Gaz Boru Hattı Projesi TANAP Haritası

Azerbaycan’ın Hazar Gölü’ndeki doğal gaz sahalarında çıkarılan doğal gazın ilk olarak Türkiye’ye, ardından Avrupa’ya taşınmasıdır. TANAP, Güney Doğal Gaz Koridorunu, Güney Kafkasya Boru Hattı (SCP) ve Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP) ile birleşerek oluşturmaktadır.

TANAP, Türkiye Gürcistan sınırında Ardahan ili Posof ilçesi Türkgözü köyünden başlayıp 20 ilden geçerek Edirne’nin İpsala ilçesinde son bulacaktır. Bu noktadan, Yunanistan ve İtalya üzerinden Avrupa ülkelerine doğal gaz aktaran Trans-Adriyatik Boru Hattı (TAP) Doğal Gaz Boru Hattı’na bağlanacaktır.

TANAP ülkemiz sınırları içerisinde biri Eskişehir diğeri Trakya olmak üzere ulusal dağıtım şebekesine bağlanan iki istasyon noktası bulunacaktır.

Türkiye-Yunanistan Doğal Gaz Boru Hattı

Güney Avrupa Gaz Ringi’nin ilk kademesi olarak 18 Kasım 2007 tarihinde Türkiye’den Yunanistan’a gaz arzına başlanmıştır.

Türk Akımı Doğal Gaz Boru Hattı Projesi

Türk Akımı Doğal Gaz Boru Hattı Projesi; Rusya’dan başlayıp Karadeniz üzerinden Türkiye’ye aktarılması planlanan doğal gaz boru hattı projesidir. Rusya ile daha evvel planlanan Güney Akım Projesi’nin yerini almıştır.

Proje, Rusya’dan Türkiye’ye doğal gaz talebinin yanı sıra Rus gazının Türkiye üzerinden Avrupa’ya naklini sağlamak amacıyla inşa edilecek olan, kara bölümü ve deniz bölümünden oluşan boru hattı sistemidir. Deniz bölümü Rusya tarafından yapılacaktır. Kara bölümü Türkiye tarafından inşa edilecektir. Rusya ile Ukrayna arasındaki antlaşmazlık Rusya’dan gelen Batı Hattında oluşan kesintilere neden olmaktadır. Türk akımı bu sebeple sadece Rusya ile Türkiye arasında Karadeniz’den geçilerek yapılan doğal gaz boru hattı projesidir. 2019 yılında proje kapsamında Türkiye’ye doğal gaz arzı sağlayacak ilk hattın işletmeye alınması planlanmaktadır.

Mavi Akım Doğal Gaz Boru Hattı Projesi

2003 yılında Rusya’dan Türkiye’ye Karadeniz üzerinden  doğal gaz getirerek işletmeye açılmıştır. Türkiye’deki bölümü Samsun terminalinden, Amasya, Çorum, Kırıkkale, üzerinden Ankara’da Polatlı yakınlarından Malkoçlar Ankara hattı ile birleşmektedir.

Bakü-Tiflis-Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı (BTE)

Bakü-Tiflis-Erzurum Doğal Gaz Boru Hattı, Azerbaycan’ın Hazar gölünde üretilen gazı Türkiye’ye taşıyan, 690 km uzunluğundaki  doğal gaz boru hattıdır.

İran-Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı

Bu proje ile başta İran doğal gazı olmak üzere doğudaki doğal gaz sahalarından alınacak doğal gazın boru hattı ile Türkiye’ye taşınması amaçlanmıştır. Bu doğal gaz boru hattı Türkiye’de Doğubayazıt’tan başlayıp Erzurum, Sivas üzerinden Ankara’ya ulaşmaktadır. Bir kolu ise kayseri üzerinden Konya’ya ulaşmaktadır.

Rusya Batı Hattı Doğal Gaz boru Hattı

1984 tarihinde, Türkiye ile SSCB (Sovyet Sosyalist Cumhuriyetler Birliği) arasında doğal gaz boru hattı antlaşmasıdır.  Karadeniz’in batısından Ukrayna, Romanya, Bulgaristan üzerinden Türkiye’ye ulaşmaktadır.Bu hat Türkiye sınırlarına Kırklareli Malkoçlardan girmekte; Kırklareli Hamitabat, İstanbul Ambarlı, , İzmit, Bursa, Eskişehir yolunu izleyerek Ankara’ya ulaşmaktadır. Rus Ukrayna krizinden dolayı zaman zaman kesilmeler yaşanmaktadır.

Marmara Ereğlisi LNG Terminali

1994 yılında işletmeye açılmıştır. İthal edilen (Cezayir, Nijerya) LNG’yi depolamak, depolanan LNG’yi istenilen miktarda gazlaştırarak Rusya Türkiye Doğal Gaz Boru Hattı’na sevk etmek ve kara tankerlerine LNG dolumunu gerçekleştirmektir.  Bundan başka İzmir (Aliağa) ‘da LNG terminali bulunmaktadır. LNG sıvılaştırılmış doğal gazdır.

AYT Coğrafya konularına gitmek için linki kullan.

https://www.aliballi.com/aytcografya/

EBA Türkiye’de ulaşım arama sayfasına gitmek için linki kullan.

http://www.eba.gov.tr/arama?q=Ula%C5%9F%C4%B1m%20sistemleri

About Ali BALLI

Bir cevap yazın

E-posta hesabınız yayımlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir