Ali BALLI Coğrafya Öğretmeni
Anadoluda İlk Yerleşmler Hangileridir?
Anadoluda ilk yerleşmeler Dünyada ilk yerleşmeler, 10 bin yıl kadar önce kurulmaya başlamıştır. Anadolu’da yerleşmenin tarihi, günümüzden 11 – 12 bin yıl önceye dayanır. Nitekim, Paleolitik döneme ait olan ilk mağara yerleşmelerine Antalya
Körfezi’nin batısındaki mağaralarda (Beldibi, Belbaşı, Karain mağaralan) rastlanmaktadır. Aynca Mersin’in kuzeyinde, Antalya çevresinde Adıyaman ve Şanlıurfa dolaylarında ilk yerleşmelere ait kalıntılar vardır.
Anadolu’da ilk köy tipi yerleşmelerin ortaya çıkışı yaklaşık günümüzden 1o – 7 bin yıl kadar önceye rastlar. Bu
dönemde, sıcaklığın artması ile Anadolu’daki kapalı havzalarda bulunan göller yavaş yavaş çekilmeye, bazıları da kurumaya başlamıştır. Göllerin çevresinde uygun alanlarda yerleşmeler kurulmuş ve tarım yapılmıştır.
Neolitik Dönem Yerleşmeler
Neolitik döneme ait olan yerleşmeler, çoğunlukla iç Anadolu’da Göller yöresi, Tuz Gölü, Konya Ovası’ndaki eski göl yakınlarında ve akarsu kenarlarında kurulmuştur Bu yerleşmelerin önemlileri; Burdur Gölü’nün güneybatısında Hacılar, Suğla Gölü’nün güneyindeki Süberde, Tuz Gölü’nün güneybatısında llıcapınar, güneydoğusunda Aksaray civarında Aşıklıhöyük‘tür. Konya Ovasının güneybatısında Çumra civarında Çatalhöyük ve Karaman dolayında Can Hasan adlı yerleşmeler de kurulmuştur. Çatalhöyük ve Can Hasan
dönemin en büyük ve en gelişmiş yerleşmeleri olarak kabul edilir.
Güneydoğu Anadolu’da ise paleolitik ve neolitik dönemlerde kurulmuş önemli yerleşmeler, Fırat ve Dicle’nin kenarlarındaki alüvyal alanlarda yer almaktadır. Güneydoğu Torosların eteklerine kadar uzanan verimli hilal çevresindeki en önemli yerleşme, Ergani – Maden arasındaki Çayönü’dür.
Neolitik dönemin en önemli özelliği, insanların toplayıcılıktan üretime geçiş dönemine girmeleridir. Nitekim, yukarıda sözü edilen yerleşim merkezlerinde yapılan kazılarda; arpa, buğday ve mercimek yetiştirildiği anlaşılmış; yer yer sulama ile tarımın yapıldığı ortaya çıkarılmıştır. Bu dönemin diğer bir özelliği dünyada ilk defa, bazı buğday ve arpa türlerinin iyileştirilmeleridir.
Neotitik dönemde ; yabani koyun, keçi, at, sığır ve köpek evcilleştirilmiştir. Özellikle, yukarıda sözü edilen, Çayönü, Çatalhöyük ve Can Hasan yerleşmelerinde, Neolitik dönemin en ileri kültür düzeyi yaşanmıştır.
Günümüzden 4 – 5 bin yıl kadar önce Anadolu’da yerleşmeler, daha da yaygınlaşmıştır. Bu dönemde, Anadolu’daki ormanların varlığına bağlı olarak madencilik işlevlerinde ilerleme kaydedilmiştir. Yerleşmeler, günümüzden yaklaşık 4000 yıl kadar önce Anadolu’nun her tarafında kurulmuştur. Anadolu’da tarım, hayvancılık etkinlikleri gelişmiştir. Hititler, tarım ve hayvancılığın gelişmesine önemli katkı sağlamışlardır. Hititlerin başkenti Boğazköy (Hattuşaş) ve Alacahöyük dönemin en ileri ve en gelişmiş şehirleri arasındaydı.
Anadoluda İlk Yerleşmeler Listelenmiştir.
Üzerinde yaşadığımız Anadolu’da, on binlerce yıldan beri yerleşilmiş, tarım yapılmış,hayvan evcilleştirilmiş neolitik yerleşimleri görmekteyiz. Bunlara höyük veye tepe gibi adlar verilir.Kazılarak aydınlığa çıkarılan bu yerleşimlerden birkaç tanesi şöyle sıralanabilir.
Konya Çatalhöyük
Karaman Canhasan höyüğü
Diyarbakır Çayönü
Malatya Caferhöyük
Batman Hallan Çemi
Şanlıurfa Nevali Çori
Şanlıurfa Göbeklitepe
Burdur Hacılar
Ankara Gavurkale
Mersin Yumuktepe
Niğde Köşkhöyük
Malatya Arslantepe
Samsun İkiztepe
Konya Erbaba
İzmir Limantepe
Denizli Beycesultan
Erzurum Soshöyük
Malatya Değirmentepe
Elazığ Tülintepe
Bursa Ilıpınar
Van Tilkitepe
Elazığ Norşuntepe
Bayburt Büyüktepe
Erzurum Karaz
Çanakkale Kumtepe
Aksaray Aşıklıhöyük
Anadoluda ilk yerleşmeler detaylı anlatım için tıklayınız.
KPSS Coğrafya kategorisine dönmek için aşağıdaki linke tıklayınız.
