Coğrafyanın İlkeleri
Coğrafyanın ilkeleri (prensibi) üçe ayrılır. Bunlar: dağılış, bağlantı (karşılıklı ilgi) ve nedensellik’tir. Coğrafi araştırmalar bu üç prensibe uygun olarak araştırılır ve ortaya konur. Dağılış İlkesi
Coğrafyanın ilkeleri içerisinde en önemli olanıdır. Coğrafi olayların yayılış alanı ve dağılışını haritalar kullanarak gösterir. Dağılışa konu olan yer yöre olabileceği gibi, havza, bölüm, bölge, ülke, kıta ve hatta dünya olabilir.
Dağılışı açıklanan konu coğrafyanın doğal ve beşeri konularından olabilir. Bunlar: iklim, bitki örtüsü, yer şekilleri, su kaynakları, toprak özellikleri, sıcaklık, yağış, rüzgarlar, nüfus, tarım alanları, sanayi kuruluşları, turizm faaliyetleri gibi daha pek çok konu olabilir.
Coğrafi bir konunun dağılışı gösterilirken yayılış biçimlerinin ayrı ayrı ifade edilmesine dikkat edilmelidir. Örneğin; bitki toplulukların enleme ve yükseltiye bağlı dağılışı gösterilirken yatay ve dikey dağılış gösterilir. Bitki örtülerinin yatay dağılışı gösterilirken alçak enlemlerde geniş yapraklı ağaçlar, orta enlemlerde karışık ağaçlar yüksek enlemlerde iğne yapraklı ağaçlar şeklinde gösterilir.Bitkiler enleme bağlı bu şekilde sıcaklık azaldığı için kuşaklar oluşturur.
Bitki topluluklarının dikey dağılışı gösterilirken yükseltilerin tespit edildiği izohips haritalardan faydalanılır. Buna bağlı fiziki haritalarda yükseltiler renklerle gösterildiği için bu haritalardan da faydalanılır. Yüksetinin az olduğu yerlerde Geniş yapraklı ağaçlara rastlanırken yükseldikçe sıcaklık azaldığı için karışık ormanlar, iğne yapraklı ormanlar ve dağ çayırları diye kuşaklar oluşturur.
Dağılış ilkesinin bir diğer özelliği zamanda dağılışın gösterilmesidir. Zamanda dağılış tablo veya grafiklerle ifade edilir. Örneğin; Türkiye’de nüfus miktarının zamanda dağılışın gösterilebilmesi için sayım yılı ve nüfus miktarını gösterilen tablolar kullanılır. Aşağıda tabloda ülkemiz nüfusunun zamanda dağılışı gösterilmiştir.
Sayım Yılı | Nüfus Miktarı |
1927 | 13,6 Milyon |
1960 | 27,7 Milyon |
1980 | 44,7 Milyon |
2000 | 67,8 Milyon |
2012 | 75,5 Milyon |
Bağlantı (Karşılıklı İlgi) İlkesi
Bağlantı (karşılıklı ilgi) ilkesi; coğrafi olayların birbirleriyle olan ilişkileri ve aralarındaki bağlantılar üzerinde durulur. Coğrafi bir olay başka bir olayın nedeni veya sonucu olabilir. Ülkemizde tarım alanlarının dağılışı ile alüvyal ovalar ve alçak platolar arsında karşılıklı bir ilişki vardır. Ülkemizde tarımsal faaliyetler bu araziler üzerinde yapılmaktadır.
Kültür bitkilerin ekildiği yerlerle o bölgede görülen iklim özellikleri arasında yakın bir bağlantı vardır. Her bitki bellirli sıcaklık ve yağışta yetişip olgunlaşması için aynı iklim özelliklerine sahip olması gerekir. Tarım ürünlerinden muz bol miktarda bünyesinde su bulunduğu için don olaylarından olumsuz etkilenir. Bu nedenle ülkemizde kışların ılık geçtiği Ak deniz bölgesinde Anamur ve çevresinde tarımı yapılmaktadır. Burada muz yetişme alanları ile kışları ılık geçen iklimler arasında bir bağlantı (ilişki) vardır.
Nedensellik İlkesi
Nedensellik ilkesi; bütün bilimlerde olduğu gibi coğrafya biliminde neden sorusunun cevabı sık aranmaktadır. Zira her şeyin bir sebebi vardır. Bu ilke coğrafi olayların nedenleri ve ortaya çıkardığı sonuçları üzerinde durur.
Ülkemizde Karadeniz bölgesi ülkemizin en fazla yağış alan bölgesidir. Bu duruma neden olan faktör Karadeniz Bölgesinde dağlar kıyı çizgisine paralel uzandığından dolayıdır. Akdeniz ve Güneydoğu Anadolu Bölgelerinde alçak plato düzlükleri ve alüvyal ovalar üzerinde pamuk tarımı önemli yer tutar. Buna karşılık Doğu Anadolu Bölgesinde Iğdır hariç pamuk yetişmez. Bu durumun nedeni, Doğu Anadolu Bölgesindeki yaz sıcaklıklarının pamuk tarımı için elverişli olmamasıdır.
TYT Coğrafya Kategorisine ulaşmak için linki tıklayınız.
https://www.aliballi.com/tytcografya/
Coğrafyanın ilkeleri Eba Arama sonuçları için tıklayınız.